Inwentaryzacja to ogół czynności, w wyniku których można ustalić jaki jest rzeczywisty stan aktywów (ogół środków gospodarczych wchodzących w skład majątku) i pasywów (źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa) jednostki gospodarczej na dany dzień. Cały rzeczywisty majątek przedsiębiorstwa jest porównywany ze stanem jaki widnieje w księgach ewidencyjnych, po to by móc określić różnice między stanem faktycznym a stanem środków w księgach oraz, ewentualnie, dochodzić przyczyn powstałej różnicy. Można wyróżnić m. in. inwentaryzację systematyczną, cykliczną, okazjonalną, rozliczeniową, kontrolną itd.
Spis z natury
Jedną z najczęściej stosowanych metod inwentaryzacji jest spis z natury. Polega na fizycznym policzeniu aktywów firmy (materialnych środków gospodarczych) i wpisywaniu konkretnych liczb/danych na tzw. karty spisowe. W większości przypadków, za pierwszym razem przeprowadza się pełny spis z natury, czyli sprawdzane są wszystkie środki, które zostały objęte inwentaryzacją. Potem można już sporządzać liczenie kontrolne (drugie liczenie). Gdy przedsiębiorstwo posiada komputerowy system magazynowy, to można do niego wprowadzić dane z kart spisowych i porównać je ze stanem w księgach. Jeśli takiego systemu nie ma, to należy robić to ręcznie, aby móc na końcu zdać protokół z inwentaryzacji, gdzie zaznaczane są wszystkie różnice między stanem faktycznym a tym z ksiąg. Jakie środki powinny zostać objęte remanentem? Przede wszystkim towary handlowe, materiały/surowce podstawowe i pomocnicze, półwyroby, wyroby gotowe, braki i odpady. Spisowi podlegają także wszystkie towary, które w dniu inwentaryzacji znajdują się poza terenem firmy, a stanowią jej własność oraz towary obce (nie będące własnością podatnika) a znajdujące się w dniu przeprowadzania remanentu na terenie przedsiębiorstwa. Spis z natury należy przeprowadzić: na dzień 1 stycznia, na koniec każdego roku podatkowego, w razie zmiany wspólnika, w razie zmiany proporcji udziału wspólników, na dzień rozpoczęcia działalności oraz w przypadku likwidacji działalności. Każdy protokół inwentaryzacyjny powinien zawierać m. in. dane firmy, datę sporządzenia spisu, szczegółowe określenie środków, które podlegają spisowi, łączną wartość spisu z natury.
Remanent likwidacyjny
Szczególnym rodzajem inwentaryzacji jest remanent likwidacyjny, który należy sporządzić w momencie zamykania działalności. Przedsiębiorca ma obowiązek przedstawić wyniki remanentu, gdyż cały majątek firmy w przypadku jej likwidacji, podlega opodatkowaniu, a dokładniej służy do ustalenia podatku dochodowego od aktywów majątku. Oprócz tego, konieczne jest także, sporządzenie spisu z natury, aby ustalić dochody z działalności za okres od 1 stycznia bieżącego roku do dnia likwidacji.
Jak już zostało to wspomniane, ani spisu z natury, ani remanentu likwidacyjnego, nie da się uniknąć, ponieważ służy nie tylko do ustalenia faktycznego stanu środków/towarów danego przedsiębiorstwa, ale jest też wymagane aby móc rozliczyć się z Urzędem Skarbowym. Dlatego tak ważne jest, aby inwentaryzacja była przeprowadzana starannie i rzetelnie.